Özür dileme davranışı özellikle küçük çocuklar için oldukça zorlayıcı ve küçük düşürücü bir davranış olarak görülebilir. Bu, özellikle yetişkinlerin çocuklara zorla özür dilettikleri zamanlarda geçerlidir. Zorla özür diletmek, çocuk için çoğu zaman anlamsız ve hatta travmatik olabilir. Bu durum, ilişkileri ve bireyin genel sağlığını bozabilir. Ancak özür dilemek, hem özür dileyen ve hem de özür dilenen kişiler için yapıcı ve sağlıklı bir eylemdir ve öğrenilmesi gereklidir. Samimi bir özür, kimsenin onurunun kırılmamasını ve yapılan hatanın onarılmasını sağlar.

Böyle bir özür dileme; çatışmayı kavga etmeden bitirme, daha fazla iletişime teşvik etme,öz saygıyı tekrar kazanma, zarar gören ilişkileri onarma, suçluluk, utanç ve öfke gibi olumsuz duyguları iyileştirme gücüne sahiptir.

Bu makalede, dört karede özür dileme yönteminin dört önemli bölümünü bulacaksınız. Bu yöntem için çocuğunuz ile birlikte bir özür dileme tablosu oluşturun. Bir sayfaya bir kare çizin. Çizgiler kullanarak bu kareyi, dört küçük kareye bölün ve soruları cevaplandırın. Kelimeleri ya da resimleri kullanabilirsiniz. Bitirdiğinizde özrünüzü eyleme geçirin.

İşte çocuğunuza rehberlik ederken kullanabileceğiniz bazı ipuçlarının da yer aldığı dört bölüm:

1. Birini İncitecek Ne Yaptım?

Özür dilemenin belki de en zor kısmı “Evet, ben yanlış bir şey yaptım. Birini fiziksel ve duygusal olarak incittim.” diyerek bunu kabul etmektir. Çocuklara sakinleşmeleri ve yapmış olduklarını kabul etmeleri için yeterli zaman verin. Çocuğunuzu tanıyın. Bazı çocuklar on dakika içinde sakinleşirken bazı çocuklar bir saate ihtiyaç duyarlar. Ancak çok fazla zaman geçmesine izin vermeyin ki özür anlamını kaybetmesin. Çocuklar konuşmak için hazır olduklarında, onlara, her insanın hata yaptığını ve bazen bir başkasını incitebildiğini hatırlatın. Bu, çocuğun kötü biri olduğu anlamına gelmez sadece kötü bir şey yaptığı anlamına gelir.

2. O Nasıl Hissetti?

Bu adım, özür dileyen çocuğun yaptığı şeyin nasıl bir etki yarattığını anlamasına yardımcı olur. Empati, diğer kişilerin düşüncelerini ve duygularını fark etmeyi ve anlamayı içeren çok önemli sosyo-duygusal bir beceridir. Empati, güvenli bir benlik duygusu ve sağlıklı ilişkiler geliştirmenin anahtarıdır. Eğer çocuklar bu adımda zorlanırlarsa kendilerini mağdur olarak hayal etmelerini yani kendilerini bir başkasının yerine koymalarını isteyin. Böyle bir durumda kendilerini nasıl hissederlerdi? Bir başkası onu benzer şekilde incitti mi? Bu nasıl hissettirdi?

3. Bir Dahaki Sefere Ne Yapabilirim?

Bu adım, çocukların gelecekteki hareketlerini düşünmeleri ve planlamaları konusunda yardımcı olur ve gelecekte bir daha başkalarını incitmemeye çalışacaklarına dair söz vermelerini de içerir. Seçeneklerim neler? Ne yapmayı seçeceğim? Çocuğunuzun var olan durum için olabildiğince fazla seçenek bulmasına yardımcı olun. Düşünmeden verdiği bir tepkiye göre değil, önem verdikleri şeye göre bir seçenek seçin. Bu durum, verdikleri sözleri tutmalarını kolaylaştıracaktır.

4. Durumu Nasıl Düzeltebilirim?

Bu, genellikle özür dilemenin en önemli özelliğidir. İnsanları incittiğimizde onlardan bir şey alıp götürürüz. Sadece onlara bir şey geri vererek gerçekten bu zararı onarabiliriz. Çocuğunuza bu durumu düzeltmenin bir yolunun, karşıdaki kişi için bir şeyler yapmak olabileceğini önerin. Örneğin, kardeşini bir oyuncak yüzünden iten bir çocuğa, hatasını düzeltmek için kardeşine oyuncaklarıyla oynamayı teklif etmesini önerebilirsiniz. Çocukların tekliflerinde aşırıya kaçmalarına gerek yoktur. Teklifleri, samimi ve mantıklı bakıldığında gerçekleşmesi mümkün şeyler olmalıdır.

Çocuklar, dört karede özür dilemenin dört bölümüne de cevap verdikten sonra tüm cevapları kullanarak özür dilerler. Bu cevaplar sadece özür dileyen çocuğun düşünmesi için değil, aynı zamanda bu özrün karşıdaki çocuk tarafından anlaşılması için de önemlidir. Çocuklar kâğıttaki cevapları kelimesi kelimesine ezbere söylemek zorunda değillerdir ancak cevapları yol gösterici olarak kullanabilirler.

Diğer Öneriler

• En önemlisi yetişkinlerin kendilerinin samimi olarak özür dilemeyi modelleyebilmesidir. Bu, çocuklara özür dilemenin önemli olduğuna dair güçlü bir mesaj verir. Böylece çocuklar, yetişkinlerin davranışları konusunda sorumluluk aldıklarını görürler. Bu durumda özür dilemenin zayıflık değil ,güçlü olmanın bir işareti olduğu yönündeki düşünceleri pekişir. Ayrıca bu yaklaşım; yetişkinin dürüst, yapıcı ve ilişkilerini düzeltmeye istekli olduğunu gösterir.

• Çocuklara nazikçe özür dileme konusunda rehberlik edin ancak onları özür dilemek için zorlamayın. Özür dilemeyi buna ihtiyaç duymadan önce, duyguları çok yoğun değilken öğretin; böylece ne beklemeleri gerektiğini önceden bilebilirler. Ayrıca sorumluluk alabilecekleri konusunda onlara inandığınızı da bilirler. Özür dilemenin sebep olacağı güzel şeyler hakkında konuşun, böylelikle özür dilemeleri gereken bir durum olduğunda bunu ceza olarak algılamazlar.

• Her bir kareyi doldururken cevaplarının olabildiğince açık olması konusunda çocuklara yardımcı olun. Eğer cevapları belirsiz ise bu çocuğun dört karede özür dilemeyi tam olarak anlamamasından, davranışları konusunda sorumluluk almakla ilgili sorun yaşamasından ya da ne olduğunu kavramak konusunda zorlanmasından kaynaklanabilir. Çocuğunuza özür dileme sürecini öğretirken kendi hayatınızdan örnek vermekten çekinmeyin. Hatta özür dilemeye hazırlanırken kendi iç diyaloğunuzu kelimelere dökerek anlatın.

• Çocuğunuz özür dilediğinde süreci sonlandırın. Yanlış yaptığı davranışı tekrar tekrar yüzüne vurmayın. Özür dilemek “yanlış olanı doğruya çevirmenin bir yolu”dur ve herkesi iyileştirir, herkesin davranışlarından bir şeyler öğrenmesini sağlar. Eğer ebeveynler sürekli bir şekilde çocuğun yaptığı olumsuz davranışı hatırlatırsa ya da bunu bir ceza şekli olarak uygularsa verilen mesajlar çocuk için kafa karıştırıcı olabilir. Özür dileme davranışı bir “öğretme anıdır”.

• Çocuklara herkesin özürlerini kabul etmeyebileceğini de söyleyin. Bazı yaraların iyileşmesi diğerlerinden daha çok zaman alır. Ne olursa olsun çocuklara kendi paylarına düşeni ellerinden gelen en iyi şekilde samimi ve dürüstçe yapmaları konusunda rehberlik edin. Samimi bir özür; diğer kişinin özür dilememize cevap olarak nasıl davranacağına göre değil, bir şeyleri düzeltmek ve pişmanlığımızı ifade etmek konusunda duyduğumuz isteğe göre dilenir. Özür dilemek, ilişkileri iyileştirmenin yanı sıra aynı zamanda kendimize iyi bakmamız için de gereklidir.

• Bu yazı, Nobel Çocuk Yayınevi tarafından yayımlanan Zach Özür Diliyor isimli çocuk kitabından derlenmiştir.