Bu yazımızda gelişimden ve gelişimin temel ilkelerinden bahsettik. Yazımız “Çocuk Gelişimi 1-2” isimli kitabımızdan derlenmiştir.
Günlük yaşamda sıklıkla kullanılan gelişim kavramında çalışan üreten kişiler tarafından farklı şekillerde tanımlanmıştır. En genel anlamıyla gelişim kavramı, döllenmeden ölüme kadar insan yaşamındaki sürekli değişimleri içine alan, organizmada biyolojik, sosyal, duygusal ve bilişsel alanlar gibi farklı alanlarda gerçekleşen, kalıtım ve çevre ile etkileşimler sonucunda bireyin dünyayı uyumunu arttıran sistemli ve sürekli değişimler bütünü olarak tanımlanabilir (Berk, 2013; Keenan, Evans ve Crowley, 2016; Salkind, 2002; Santrock, 2013; Senemoğlu, 2012). Genellikle birbirinin yerine kullanılan gelişme ve gelişim kavramları birbiriyle ilişkili olmalarına rağmen anlam bakımından farklılaşmaktadır. Gelişim bir süreç iken gelişme bu sürecin bir ürünü olarak ortaya çıkmaktadır. Örneğin, çocuğun makasla düzgün kesim yapabilmesi bir gelişmedir (Ünüvar, 2018, s:3).
Gelişimi oluşturan belli başlı evrensel ilkeler vardır. Bu ilkelerin başlıcaları şöyledir:
Gelişim, kalıtım ve çevrenin etkileşiminin bir ürünüdür: bireyin gelişimi kalıtım yoluyla getirdiği özellikler ile içinde yaşadığı çevrenin koşulları tarafından belirlenmektedir.
Gelişimde yönelimler mevcuttur ve yorganabilir bir sıra izler: Gelişim içten dışa doğrudur: önce temel iç organlar, daha sonra kol ve bacaklar ve diğer organlar gelişmeye başlar. Gelişim baştan ayağı doğrudur: Doğumda kafatası büyüklüğü yetişkinlik halinin neredeyse yarısından fazlasını gerçekleştirmiş olarak doğarken ayaklara doğru bölümlerin büyüklüğü yetişkinlik halini ancak beşte birine erişmiştir. Gelişim genelden özele doğrudur: özellikle psikomotor alanda çocuklar önce tüm vücuduyla daha sonra belli bir etkinlikle ilgili organı ile hareket eder. Çocuk atılan topu önce tüm vücudu ile yakalarken daha sonra elleri ile yakalamaya başlar.
Gelişim yaşam boyu devam eder, sürekli ve aşamalıdır: Gelişimde her aşama kendinden öncekine dayalı, kendinden sonraki aşamaya hazırlayıcı niteliktedir. Doğum öncesi, bebeklik, çocukluk, ergenlik, yetişkinlik, yaşlılık gibi.
Gelişimde bireysel farklılıklar vardır: Her bireyin gelişim hızı aynı değildir. Gelişme, olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşiminin bir ürünüdür. Olgunlaşmayı büyük ölçüde kalıtım, öğrenmeyi ise çevre etkileşimleriyle kazanılan yaşantılar belirlemektedir. Her bireyin biyolojik kalıtsal mirası ve etkileşimde bulunduğu çevrenin farklı olması nedeniyle, gelişiminde farklı olması doğaldır.
Gelişim nöbetleşe devam eder: Bir gelişimin çok hızlandığı dönemde, diğerleri duraksama gösterebilir. Örneğin, yürümenin ön plana çıktığı dönemde konuşmanın duraklama eğilimine rastlanabilir.
Gelişim bir bütündür: Tüm gelişim alanları (fizyolojik-bilişsel-psikososyal) birbiriyle etkileşim içindedir. Bir gelişim alanındaki değişme, diğer gelişim alanlarında değişmeye yol açmaktadır. O halde gelişim alanları birbiriyle etkileşim halindedir. Örneğin dil gelişimi herhangi bir sebeple geri kalan bir çocuğun sosyal gelişimi de bundan olumsuz etkilenebilmektedir.
Gelişimde kritik dönemler vardır: Organizmanın bazı gelişim alanlarında öğrenmeye ya da gelişmeye eğilimli olduğu bazı dönemleri vardır. Bu dönemlerde birey, belli öğrenme yaşantılarına ve çevresel etkilere daha açık bir hale gelir. Örneğin 0-3 yaş grubu içinde, çocuğun temel güven, sevgi ve kabul görme güdülerini doyurulması, ileriki yaşlarda özerk ve bağımsız bir bireyselleşme yetkinliğine ulaşmasını sağlar.
Çocuk Gelişimi 1-2 (1. Basım/ Aralık 2019) - Nobel Akademik Yayıncılık
Ed: Doç.Dr. Özlem Gözün Kahraman & Doç. Dr. Serpil Pekdoğan
ISBN: 978-605-033-136-3