1.Problem: Dikkati Bir Noktada Toplayamama

DEHB olan öğrenci hayallere dalabilir, pencereden dışarı bakabilir, konuyla ilgili olmayan seslere ya da uyarıcılara odaklanabilir. Sonuç olarak da öğretmenin anlattığı konuları ve verilen yönergeleri kolaylıkla kaçırabilir.

Sınıf İçi Tavsiyeler:

• Öğrencinin sınıf içi oturma düzeni, öğretmene yakın bir yerde, pencere veya kapı kenarı gibi dikkat çeldiricilerden uzak bir nokta olmalıdır.
• Sınavlar ve bireysel çalışma etkinliklerinde görsel dikkat çeldiricileri en aza indirmek için bireysel bölücüler, görsel uyarandan arındırılmış çalışma köşeleri, işitsel çeldiricilerin filtre edilebildiği kulaklıklar ya da fonda düşük sesli sabit ritimli müzik kullanılabilir.
• Yüksek ve düşük enerji gerektiren etkinlikler sırayla uygulanabilir.
• Her ders için görsel, işitsel, kinestetik uyaranların hepsini içeren bir program üzerinden ders işlenirken, öğrencilerin küçük gruplar halinde çalışmasına, aktif bir biçimde derse katılmalarına olanak tanınmalıdır.
• Ders etkinliğinden kopan çocuk eleştirilmeden ya da utandırılmadan derse yönlendirilmelidir. Örneğin, bildiği bir soru yöneltilerek ya da sözel olmayan, önceden kararlaştırılmış bir mesajla (omzuna dokunmak, sırasına hafifçe kalemle dokunmak gibi) uyarı yapılmalıdır.
• Yaşıtlarının çok az çaba göstererek yapabildikleri odaklanma işi bu çocuklar sırtlarında yokuş yukarı bir çuval demir taşımaya benzer. Çocuk bu mücadele içindeyken, “Dünyaya dön!”, “Dikkat etseydin böyle olmazdı.” ya da “Neden dinlemiyorsun?” gibi eleştiriler, onların göstermiş olduğu çabayı yok saymaktır. Aksine bu çocuklar DEHB olmayan yaşıtlarına göre daha çok zihinsel çaba gösterdikleri için en ufak motivasyonları bile takdir edilmelidir.

2.Problem: Söz Kesme

DEHB olan çocuklar genellikle öğretmenlerinin sözünü keser, bir soru sorulduğunda düşünmeden cevabını verir, hep kendisi konuşmak ister, arkadaşlarına söz hakkı vermediğini fark etmez.

Sınıf İçi Tavsiyeler:

• DEHB olan çocuğun davranışlarını kontrol edemediği için arkadaşları önünde rencide edilmesi onun benlik saygısını zedelemekten başka hiçbir işe yaramaz. Çocukla birlikte karar verilecek ve seçilecek görsel bir uyarı, çocuğun davranışlarını kontrol etmede daha etkili bir yöntemdir.
• Başkalarını rahatsız ettiğini ve o davranışını durdurması gerektiğini hatırlatan yalnızca sizin ve öğrencinin bildiği gizli bir mimik belirleyin.
• Öğrencinin sırasına bir hatırlatıcı yazın. “Rahatsız Etme için R.E.” yazabilirsiniz. Diğer öğrencilerin bunun ne anlama geldiğini bilmesine gerek yoktur.
• Çocuğun davranışına maddi ve somutlaştırarak dikkat çekin. Bir öğretmen, DEHB olan bir öğrencisi, sıra onda olmamasına rağmen konuştuğunda, abaküsten bir boncuk sayıyordu. O çocuktan başka kimse ne hesapladığını bilmiyordu ama davranışının yanlış olduğu ona görsel olarak hatırlatıyor ve çocuk o davranışını kontrol etmeye çalışıyordu.
• Sınıf kurallarını sınıfa asın. Başkalarını rahatsız etmemenin ve söz kesmemenin altını çizin. Yazılı ifade ile birlikte kullanılan sembolik çizimler akılda kalmayı kolaylaştıracaktır.
• Negatif metoda öğrenci olumlu tepki vermiyorsa bunun tam tersini deneyin. Olumsuz davranışlar için mahrum bırakma, para cezası gibi negatif pekiştireç yerine söz kesmeden durduğu her ders için bir ödül vermek gibi bir yöntem kullanılabilir.

3.Problem: Yerinde Duramama

DEHB olan çocuk sürekli hareket halindedir. Sırasında kıpır kıpır olabilir, elleriyle sürekli bir yerlere dokunur, bacaklarıyla sırasına vurabilir ya da çalışırken ayağa kalkabilir. Oturmaya çalışıyorken bile çok fazla konuşabilir ya da gürültü yapabilir.

Sınıf İçi Tavsiyeler:

• Öğrenciye sürekli sorumluluk verilmesi gerekir. Örneğin, bazı kağıtları öğretmenler odasına götürmek gibi getir götür işleri, tahtanın silinmesi gibi hareketsel sorumluluklar verilebilir. Bu gibi görevler çocuğun hem kendisini işe yarar hissetmesine hem de etrafta dolaşarak enerjisini boşaltmasına yardımcı olacaktır.
• Sınıftaki hareketli çocukların enerjilerini boşaltabilmeleri için yaratıcı bir öğretmen, sınıfına küçük bir tramplen koyarak bu duruma eğlenceli bir çözüm bulmuştur.
• Bir kız öğrencinin derse başlamadan önce okul bahçesinde paten kayıp derste daha uzun süre yerinde oturabildiği yaratıcı bir öğretmenin buluğu bir çözümdür. Okul bahçesinde on kez tur attırmak, merdivenleri beş kez inip çıkmak gibi birçok çözüm üretilebilir.

4.Problem: Dürtülerine Hakim Olamama

DEHB olan çocuklar fiziksel dürtüleri ve sosyal etkileşimleri nedeniyle afacan ve agresif olarak etiketlenirler. Bu çocuklar sempatik ve hassas olmalarına rağmen ani ve nedensiz davranışları bunu gölgeler.

Sınıf İçi Tavsiyeler:

• Yeni bir etkinliğe geçerken, sınıfın etkinlikten kopmasını, organize olamaması ve dağılmasını engellemek için diğer etkinliğe geçmeden 5 dakika ve 2 dakika önce uyarı verin. Böylece DEHB olan çocuklar yaptıkları işi yeterli zamanda bitirip diğerine geçebilirler.
• Dürtüsel bir davranış görüldüğünde, çocuğu bu davranışı ile anında yüzleştirmek ve davranışının sonuçlarını yaşayabilmesi için anında ceza verilmesi en uygun yaklaşımdır. Bu ceza kısa süreli olmalıdır. Örneğin, DEHB olan çocuk, oyun bahçesinde oynarken aniden yakınındaki çocuğu ittiyse, o anda 10 dakika oyun oynamaya ara verilmelidir. Zaman geçtikten sonra, bir şeyden alıkoymak gibi ertelenmiş ceza yöntemleri, dürtüsel ve davranışlarının sonuçlarını değerlendiremeyen çocuklarda işe yaramaz.
• DEHB olan çocuklar olumlu bir davranış sergilediklerinde, geri bildirim anında verilmelidir. Hangi davranışının olumlu olduğu belirtilmelidir. Örneğin, “Uslu durdun.” demek yerine “Aferin, sıranı bekleyebildin, teşekkürler.” gibi.
• Daha küçük yaştaki çocuklar için görsel hatırlatıcı olarak, beklediğiniz davranışı sözcüklerle belirtmenin yanında, mimiklerinizle bunu göstererek ve uygulayarak anlatın.
• DEHB olan çocuğun kötü davranışı hakkında geçerli mazereti olsa bile bu davranışın affı olmamalıdır. Bu durumlarda uygun ceza yöntemlerinin kullanılması gereklidir. Çünkü çocuğun kendi davranışının sorumluluğunu alması ve davranışlarını kontrol etmeyi öğrenmesi gereklidir.

5.Problem: Sözel Talimatları Takip Edememe

Sözel talimatları takip etmekte güçlük yaşama, DEHB ayırıcı tanılarından birisidir. Duyduklarına odaklanma (işitsel dikkat) ve kısa süreli bellek sorunu yaşamaları, sözel talimatları akıllarında tutmalarını ve doğru hatırlamalarını güçleştirmektedir. Sonuç olarak eksik yazılmış ya da yanlış yapılmış ödevlerle geri dönme, sözel talimatlar aracılığı ile istenilen şeylerden birkaç tanesinin unutulması kaderleri gibidir.

Sınıf İçi Tavsiyeler:

• Sınıfa yönelik özel bir sözel talimat vereceğinizde öncelikle DEHB olan öğrencinizle göz teması kurun. Dikkat çekici bir uyarıdan sonra, göz teması kurana kadar konuşmaya başlamayın.
• Söylemek istediğiniz şeyi çok açık net olarak söyleyin. Uzun cümleler kurmaktan kaçının. Eğer mümkünse ne istediğinizi her çocuğa bire bir açıklayın ve anladıklarından emin olun.
• Konuşarak belirttiğiniz talimatları, tahtaya renkli tebeşirlerle yazın. Önemli noktaların atını çizin. Çocukların ödevlerini defterlerine kelime kelime geçirmeleri konusunda ısrar edin. Daha sonra DEHB çocukların yazdıklarını kontrol edin.
• Sözel talimatlar verdiğinizde onları destekleyin. Sınıfın farklı yerlerinde oturan çocukların ne söylendiğini tekrar etmesi eğlenceli ve yararlı olacaktır.
• Eğer çocuklar ödevlerini yazarken bazı kısımları yazıp, bazılarını yazmıyorsa ödev yönergelerinin yazılı bir şekilde çocuklara verilmesi uygun olabilir.
• Dikkati sıklıkla dağılan çocukların dikkatini çekebilmek için ses tonunda yapılacak ani inişler ve çıkışlar, bir an olsun dağılmış çocuklara uyarı niteliğinde olabilir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Aile ve Öğretmen Kitabı (1. Baskı/ Ekim 2020) – Nobel Akademik Yayıncılık

Ed: Uzm. Dr. Figen Karaceylan Çakmakcı (Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Uzmanı)

ISBN: 978-625-406-421-0