Özgüven,  en basit tanımıyla bireyin kendisine değer vermesi, kendisini sevmesi ve kendisini olduğu haliyle doğruları, yanlışları ve hatalarıyla kabul edebilmesi demektir.  Başarısızlık durumlarında kendine değer vermekten vazgeçmeyip, başarısızlığın altında yatan sebepleri araştırmak, çözüm odaklı olabilmek ve bireyin kendisine inanmaktan vazgeçmemesi demektir. Kendini olduğu haliyle olumlu bir şekilde kabul edip, bir yandan da gelişim ve yeniklere her zaman hazır olmak ve bunun için kendisine fırsat vermesi anlamına gelir. Özgüven en çokta kendine güven duygusuyla örtüşmektedir.

    İnsanlarda özgüven doğumla birlikte gelişmeye başlar ve hayat boyu devam eder. İnsan hayatında özgüven gelişiminde birçok faktör etkili olur.  Şüphesiz ki yaşam boyu devam eden özgüvenin gelişiminde, artmasında ya da eksilmesinde en büyük faktör çocuğun içinde bulunduğu ailedir. Bebeğin ilk zamanlarda annesiyle ya da bakım vereniyle kurduğu bağlanma stili çocuktaki özgüven gelişimini etkileyen en önemli etkendir. Ailenin çocuğu yetiştirirken sergilediği tavır, çocuğun olumlu ya da olumsuz özgüven geliştirmesine sebep olur ve bu da ileri dönem yaşamında okul, iş, sosyal hayat vb. gibi ortamlarda kurduğu ilişkileri etkiler. Hatalı ebeveyn tutumları örneğin, aşırı korumacı tavır sergilemek, yorulmasın ya da zorlukla karşılaşmasın diyerek çocuğun yükünü almak, ona sorumluluk vermemek kısa vadede çocuğa faydalı gibi görünse de uzun vadede ona fayda yerine zarar verecektir.  Çocuğun yapması gereken şeyleri ebeveyn olarak üstlenmek bir süre sonra çocuğun harekete geçmesi gereken zamanlarda cesaretsizlik göstermesine, sorun zamanlarında çözüm üretememesine ve bu da bir süre sonra “Yapamıyorum”, “Başaramıyorum” gibi düşünceler üretmesine sebep olur. Bu olumsuz düşüncelerde özgüvenine olumsuz etki eder.

    Aynı şekilde aşırı korumacı ebeveyn tutumunun aksine çocuğa sürekli sert, olumsuz eleştirilerde bulunmak, hatalarında ve yaptığı yanlışlarda kabullenici ve destekleyici mesajlar vermek yerine çocuğa karşı sert, azarlayıcı, öfkeli bir dil kullanmak yine çocukta özgüveni yerle bir eden en önemli ve sıklıkla karşılaşılan faktörlerden bir tanesidir. Örneğin dersini yapamayan bir çocuğa “Düzgün yapsana şunu!”, “Bir şeyi de doğru yap, beceremiyosun!” tarzı tepkiler vermek çocukta “Yapamıyorum” düşüncesini yerleştirecek ve girdiği çoğu ortam için bunu genelleyecek ve muhtemelen başarı gösteremeyecektir. Ancak bu gibi durumlarda “Yapamadığının ya da zorlandığının farkındayım. Sen bunu yapabilecek bir çocuksun, ben sana güveniyorum. Neden yapamadığına odaklanmamız lazım.” tarzında destekleyici mesajlar vermek, çocuğun hatalarını araştırmasını, bunları düzeltebilmek için de kendisine fırsat vermesini ve kendisine güvenmesini sağlar. Bunu; yani “Hata yapsam da bunu düzeltebilirim.” fikrini içselleştiren çocuk yaşamı boyunca gelişmiş olan özgüveni sayesinde karşısına çıkan bütün zorlayıcı durumlarla baş edebilecektir.

    Aile ortamının yanında çocuğun içinde bulunduğu sosyal ortamlar, okul hayatı, hatalı öğretmen tutumları, akranlarıyla olan ilişkisi, iş hayatı vs. özgüven gelişimini etkileyen faktörlerdir.

Çocuğumdaki Özgüven Eksikliğini Nasıl Anlayabilirim?

• Özellikle başkalarının olduğu ortamlarda kendilerini, isteklerini ifade etmekten çekinirler.
• Yapmaları gereken görevlerden ve sorumluluklardan kaçarlar.
• Güvendiği ve tanıdığı insanlardan özellikle de anne ve babalarından ayrılmakta güçlük çekerler.
• Karar vermekte zorlanırlar.
• Sınıfta ya da arkadaş ortamında genellikle sessiz kalmayı tercih ederler. Konuşmaktan çekinirler.
• Özgüven eksikliği yaşayan bireyler genellikle hayır demekte zorlanırlar. Birçok duruma karşı kabullenici tavır sergilerler.
• Yaşadığı ilişkilerde sınırlarını belirleyemez ve bunları koruyamazlar.
• Yoğun utangaçlık sergilerler. Genellikle içe kapanık oldukları görülür.
• Ergenlik dönemiyle beraber fiziksel özelliklerinden memnun olmadıkları ve bundan utanç duydukları görülür.
• Kendilerini yetersiz ve beceriksiz görürler. Bir şeyi yapabileceklerine dair inançları yoktur. Kendilerine bir destek ararlar.
• Özgüveni düşük bireylerin genellikle eleştiriye kapalı oldukları görülür.
• Reddedilmekten, kabul görmemekten, yanlış ya da hata yapmaktan çok fazla endişelenirler. Bu da harekete geçmelerine, bir işe başlamalarına engel olur.

Özgüven Nasıl Desteklenir?

• Çocuğun özgüvenini geliştirmek için öncelikle onu sevdiğinizi, kabul ettiğinizi göstermeniz gerekmektedir.
• Çocuğunuzla bol bol konuşun. Duygularını, düşüncelerini ifade etmesine izin verin. “Bugün nasılsın?”, “Neler oldu konuşmak ister misin?” vb. cümlelerle size karşı kendisini anlatması için ortam sağlayın.
• Dinleyin. Yargılayıcı, eleştirel olmak yerine önce dinleyin. Neyi, neden yaptığını; neyi, neden hissettiğini anladıktan sonra ona öğütler verip yardımcı olun.  “Bu yaptığın şu sebeplerden dolayı yanlış. Böyle davranmak yerine şu şekilde davransaydın daha iyi olacağını düşünüyorum.” gibi cümlelerle onu anladığınızı ve yanında olduğunuzu ifade edin.
• Anne baba olarak neye neden itiraz ettiğimiz oldukça önemlidir. Eğer çocukta olumsuz gördüğünüz bir durum ya da davranış varsa ona neden tepki gösterdiğinizi mutlaka yaşına uygun olacak şekilde ve sakince ifade edin. Bu tutum ileri zamanlarda yapacağı muhtemel hatalarda bunu sizinle paylaşmasına yardımcı olacaktır.
• Çocuğunuzda gördüğünüz olumlu davranışları muhakkak pekiştirin. “Aferin” demek ya da baş okşamak küçük gibi görünen ancak çocuğun üzerinde etkisi büyük olan davranışlardır.
• Ona güvendiğinizi göstermelisiniz. Bunun için evde ona küçük sorumluluklar ve görevler verin. Bunları yaptığını görmek çocukta başarı ve özgüven duygusunu destekleyecektir.
• Zaman zaman da siz çocuğunuzdan fikir alın. “Sence bu nasıl olur, bana yardımcı olur musun?” gibi cümleler çocukta birey olma duygusunu pekiştirecek ve kendisine olan güvenini artıracaktır. Böyle yaparak aslında çocuğa “Sen buradasın ve benim için önemlisin!” mesajını vermiş oluyoruz.
• Kendisini endişeli, güvensiz hissettiği ya da korktuğu durumlarda bunun normal olduğunu ve zaman zaman çoğu insanın böyle duygular yaşadığını ifade edin. Yaşadığı duyguları kabul etmesini ve onlara barışık olmasını sağlayın. Ve bu gibi durumlarda birlikte çözümler üretin.
• Yaptığı yeni şeyler, girdiği yeni ortamlar onu tedirgin edebilir. Bunlarla alakalı onu yüreklendirin, destek verin.
• Hoşlanacağı, ilgi duyacağı aktivitelere yönlendirin. Bu çocuktaki başarı duygusunu artıracak ve özgüvenlerini destekleyecektir.

Psikolog / Aile Dan. Merve BİROĞLU

biroglumerve1@gmail.com

İnstagram: @psk.mervebiroglu