Erken dönemdeki sözlü oyunlar ve günlük yaşantı rutinlerinin sözel olarak paylaşılması dil gelişimi açısından önemlidir. Doğdukları andan itibaren anne babaların bebekler ile sürekli konuşması önerilir. Çünkü bebekler dil konuşmadan önce anlamaya başlarlar. Bebekler bu konuşmalara ilk başta sözel sözel olmayan yanıtlar verirler. Aileler bebeklerinin sözel iletişim kurma çabalarına (agulama ve heceleme) cevap verirlerse bebeğin bu isteği daha da artar. Bu nedenle, anne babaların tüm günlük rutin aktivite ve duygu durumlarını sözel olarak bebek ile paylaşmaları, bebeklerin davranışlarından aldıkları mesajları da sözel olarak ifade etmeleri önerilir (Özmert, 2006).

Bebeklik döneminin arkasından yetişkinlerin çocukların ilgilerini, meraklarını, fikirlerini dinlemeleri, onlarla gerçek duygularını paylaşmaları, onları konuşmaya teşvik etmeleri, hem çocuğun dil gelişimini destekler hem de kendilerini değerli hissetmelerini sağlar. Yetişkinler çocukların duygu ve düşüncelerini, yaratıcı fikirlerini yakalamak ve sosyalleşmek için rutinleri kullanabilirler. Örneğin, uykuya hazırlık ve yemek zamanı bunun için oldukça elverişlidir.

Çocukların kendi aralarındaki iletişimleri de dil gelişimi için eşsiz fırsatlar sunar. Çocuklar birbirleri için akran modelleridir. Birbirlerine dile ilişkin anlamlı örnekler ve geri bildirimler sağlarlar. Etkili iletişim becerilerinin gelişimi için çocukların akranlarıyla etkileşime girmeleri ve arkadaşlıklar kurmaları için fırsatlar yaratılmalıdır (Wilcox ve ark., 2001).

Çocuklar doğal eğilimlerini yetişkinlerle, arkadaş gruplarıyla, malzemelerle ve çevrelerini saran diğer uyarıcılarla etkileşim kurarak güçlendirirler (Tuğrul, 2002). Bu etkileşim çocukların dil gelişiminde önemli kazanımlar sağlar. Ebeveynler çocuklarıyla konuşarak, kitap okuyarak, ev işlerini paylaşarak bu uyarıcı çevreyi oluşturabilirler.

Kitaplar en etkili sözel dilsel araçlardır. Yetişkinlerin çocuklara kitap okuması ile çocukların sözcüklerin anlamlarını öğrenmeleri, sözcüklerin dizilişini, seslerin farklı kullanımlarını fark etmeleri sağlanır. Kitap okunması sırasında kurulan etkileşim ile çocukların hem dinleme hem de ifade etme becerileri desteklenir. Etkileşimli kitap okuma özellikle sözcük dağarcığı ve erken okuryazarlık becerilerinin gelişiminde etkili bir yoldur.

Yetişkinlerin çocuklarla kitap seçmeleri, kitabın özellikleri hakkında konuşmaları, çocukların kitapla ilgili sorulara cevap vermeleri, soru sormaları, öyküyle ilgili tahminde bulunmaları, öyküden yola çıkarak duygularını ve hayallerini paylaşmaları dil gelişimi için eşsiz fırsatlardır.

Oyun, çocukların tüm gelişim alanlarını destekleyen, çocuklara farklı öğrenme pencereleri açan aktif ve eğlenceli bir etkinliktir. Oyunun etkileşimli yapısı çocuğun dil gelişimi içinde zengin ve uyarıcılı çevre sağlar. Oyun hem çocukları hem çocuklarla yetişkinleri bir araya getirir. Özellikle sosyodramatik oyunlar çocukların yeni kazanılan dil becerilerini kullandıkları ve sonraki konuşma becerilerini geliştirdikleri etkili bir yoldur.

Dil gelişiminde çocuklara sunulan eğitim programlarının ayrı bir önemi vardır. Eğitim programlarında dil ve iletişimin desteklenebilmesi için çocuk-çocuk ve yetişkin-çocuk iletişimini teşvik eden bir yaklaşımın kullanılması önemlidir. Seçilen etkinliklerin sözel ve sözel olmayan dil becerilerini kapsaması, örneklerle çeşitlendirilmesi, yorumlara ve farklı çıkarımlara olanak sağlaması yaparak-yaşayarak öğrenmeyi desteklemesi açısından önem taşımaktadır. Dil etkinliklerinin amacı; çocukların dili ses ve söz dizimsel olarak düzgün kullanmalarını, dinleme becerilerini geliştirmelerini, duygu ve düşüncelerini sözel ve sözel olmayan yollarla ifade etmelerini, sözcük öğrenme ve sözcükleri anlatımına uygun olarak kullanmalarını sağlamaktadır (MEB, 2013). Bu amaç doğrultusunda tekerleme söyleme, parmak oyunu oynama, şiir okuma, bilmece sorma, sohbet etme, resimli kitap okuma, öykü anlatma, öykü tamamlama, öyküyü tekrar anlatma, öykü oluşturma, öyküyü resimlendirme gibi etkinlikler yapılabilir. Okul öncesi eğitim programının bütüncül yapısı, dil etkinlikleri dışındaki etkinlik türleri de (oyun, drama, müzik, fen vb.) dil becerilerinin desteklenmesini sağlar. Burada önemli olan, çocukların kendilerini rahat ifade edebilecekleri etkileşimli bir zeminin hazırlanmasıdır.

Çocuk Gelişimi 1-2 (1. Baskı / Aralık 2019) – Nobel Akademik Yayıncılık

Ed: Doç.Dr. Özlem Gözün Kahraman & Doç.Dr. Serpil Pekdoğan

ISBN:978-605-033-136-3